Od dłuższego czasu istnieje możliwość ustalenia wspólnych genetycznych [biologicznych] przodków metodą testu DNA. Jest to bardzo ciekawy i wiele mówiący sposób na poznanie swoich przodków, zupełnie inny od dotychczas stosowanego polegającego na badaniu pisanych źródeł archiwalnych.

Należy jednak zdać sobie sprawę, że uzyskany wynik będzie pokazywał jedynie rzeczywiste osób poddających się badaniu. Różnić się ono może znacząco od [papierowego], nawet w obrębie jednej rodziny rozgałęzionej na przestrzeni kilku pokoleń. Przyczyny różnic omówione zostaną w dalszej części.

Dla badań, których celem jest odnalezienie wzajemnych relacji rodzinnych obejmujących grupę osób związanych ze sobą jednym nazwiskiem wykonać należy badanie chromosomu Y. Chromosom ten odpowiada za przekazywanie męskim potomkom odpowiedniego fragmentu kodu genetycznego na podstawie, którego można ustalić z dokładnością 95% na 6 pokoleń wstecz wspólnego męskiego potomka.

-Cele testu

Zasadniczym celem projektu poświęconego badaniom męskiego chromosomu Y jest uzupełnienie tzw papierowych badań genealogicznych.

Obecny stan badań genealogicznych rodziny w swej tradycyjnej formie doszedł do punktu, w którym możliwość pozyskania nowych źródeł pozostała znikoma. Wobec wyczerpania się danych ze źródeł metrykalnych powiązania wynikłe z dotychczasowych ustaleń w dużej mierze pozostają czysto hipotetycznymi rozważaniami.

Dalsze ustalenie wspólnych przodków drogą papierową wydaje się w obecnej chwili wyczerpane.

Wskazane byłoby, więc wytypowanie męskiego potomka z każdej zbadanej już genealogicznie linii rodziny do testu DNA. Otrzymane wyniki po porównaniu odpowiedziałby na pytanie:

 a) o wzajemne pokrewieństwie niepołączonych genealogicznie do tej pory linii rodziny.

 b) w którym w przybliżeniu pokoleniu nastąpiło rozgałęzienie rodziny

 c) czy wspólnym dla rodziny jest jedynie nazwisko lub miejsce pochodzenia.

 d) o wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi liniami rodziny, gdyby w wyniku badania okazało się, że mamy do czynienia nie z jedną rodziną noszącą to samo nazwisko, a np. z dwoma odrębnymi genetycznie rodzinami.

 e) o pokrewieństwo z innymi osobami na świecie, które zgłosiły swój akces do bazy danych DNA 

-Możliwe wyniki testu DNA i jego przełożenie genealogiczne

Obserwując inne bliźniacze projekty badawcze trzeba przyznać, że wyniki, jakie zostały tam osiągnięte są krańcowo różne. Suma globalnych długoletnich badań genealogicznych DNA dowiodła istnienia zjawiska  tzw wygasania dziedzicznego DNA względem dziedziczenia nazwiska. Wyraża się ono średnią liczbą pomiędzy 2%-5% Przypadki te są różne dla różnych kręgów kulturowych, niemniej w Środkowo Europejskim kręgu kulturowym wstępują na wymienionym poziomie. Za najczęstszą przyczynę tego zjawiska uznaje się wewnątrz rodzinne adopcje dzieci, np. adopcje do nazwiska dzieci z wcześniejszego związku zaślubianej kobiety lub adopcje syna zmarłej, czy niezamężnej siostry. Porównując wynikłe ustalenia z analizą zachowanych metryk urodzeń za XVIII i XIX wiek można uznać je za możliwe do przyjęcia na przedstawionym poziomie.

Marginalną, choć w niektórych przypadkach mającą wpływ na końcowy wynik badań jest występująca od XVII wieku w Rzeczpospolitej narastająca swoboda obyczajów wśród rodzin utytułowanych. Potomstwo z jednego związku małżeńskiego nie musiało mieć wspólnego biologicznego ojca. Przypadki te są niekiedy dobrze opisanie w literaturze jak np. przypadek w rodzinie Czartoryskich. Sytuacja taka nosi potocznie nazwę złamanej linii.

Stopień błędu samego testu DNA pozostaje na znikomym poziomie i w zależności od wybranego laboratorium istnieje możliwość jego powtórzenia. Możliwe mutacje samego genu w obrębie kolejnych pokoleń mogą również powodować zafałszowanie wyniku, jednak istnieje zawsze możliwość testu dalszego krewnego z danej linii rodziny.

-określenie Haplogrupy wynikłe z testu

Poza określeniem przynależności do określonej rodziny test daje nam możliwość wglądu w genetyczne pochodzenie badanej osoby. Określa to uzyskana w badaniu haplogrupa kodu DNA.

W większości przypadków Polaków charakteryzuje haplogrupa R1a odpowiadająca Europie centralnej i wschodniej

http://pl.wikipedia.org/wiki/R1a

Znaczącą rolę odgrywa też na terenie kraju haplogrupa I2a.

Pozostałe haplogrupy występujące na terenie Europy bardzo dobrze opisane zostały na projekcie Genographic zorganizowanym przez National Geographic

https://genographic.nationalgeographic.com/genographic/lan/en/atlas.html

-Test i ilość markerów

W ramach dokonywanego testu możemy określić jego dokładność. Dokładność tą wylicza się na ilości przebadanych markerów kodu DNA. Może ich być: 12, 25, 37, 67 i 111

Najdokładniejszym jest test z 111 markerami, a najmniej szczegółowym na 12 markerów.

Ten ostatni test 12 markerowy pozwala na niskobudżetowe wstępne porównanie wyników otrzymując ustalenie przynależnej haplogrupy testu wraz z jej mutacją. Jeśli ta okaże się być ta sama z innym testem zawierającym w swym wyniku taką samą haplogrupę oraz ewentualną jej mutację przykładowo R1a z mutacją 1a, oraz wynik poszczególnych 12 markerów - DYS-ów, będzie taki sam wówczas dla dokładniejszego zbadania pokrewieństwa pomiędzy badanymi osobami należy rozszerzyć zakres badania markerów na 37, 67, lub 111 w zależności od zaistniałej sytuacji. Sam potwierdzający się wynik testu 12 markerowego mówi nam jedyni o wspólnym przodku w przedziale od 1000 lat wstecz.

-Ilość markerów w teście i wynikający z tego rezultat badań

• Test 12 markerowy najprostszy. Daje możliwość szybkiego i taniego(?) sprawdzenia pokrewieństwa. Zalecany na początek przez większość osób zapoznanych już z zagadnieniem genealogicznego testu DNA
• Test 25 markerowy. Stosowany głównie dla potwierdzenia lub rozszerzenia wyniku z testu 12 markerowego
• Test 37 markerowy. Bardziej zaawansowany. Pewne swej genealogii rodziny używają go do sprawdzenia „białych plam" w papierowej genealogii i wyliczenia stopnia oddalenia linii w pokoleniach
• Test 111 markerowy. Najdokładniejszy. Jego wynik stosuje się do bardzo dokładnych badań genealogicznych przy braku źródeł papierowych. Pozwala jednoznacznie określić rodzinne liczone w pokoleniach.

FTDNA daje możliwość zrobienia 12 markerowego testu i następnie dowolnego rozszerzania go maksymalnie do 111 markerów. Opcja ta jest ekonomiczniejszą od zamawiania na wstępie testu maksymalnego. Daje to dodatkowo możliwość zakończenia testu już na pierwszym 12 markerowym poziomie w przypadku negatywnego wyniku, bez ponoszenia niepotrzebnych większych wydatków.

 -Przykładowy test rodziny Niedziałkowskich

http://www.familytreedna.com/public/Niedzialkowski/default.aspx?section=yresults

Dane genealogiczne wskazują na niezaprzeczalne pokrewieństwo trzech potomków linii rodziny występujących pod oznaczeniami: A-106270; B-106268; C-106269 .

Test genetyczny wykazał jednak różnice w poszczególnych markerach kodu DNA [DYS#] pomiędzy nimi.

Mający wspólnego przodka [papierowego] trzej dziś żyjący Niedziałkowscy okazali się być w jednym przypadku zupełnie niespokrewnieni genetycznie - 4 różnice w 67 stopniowej skali markerów [osoba B-106268].

W pozostałych dwóch przypadkach - osoby A i C, test wykazał dwie różnice w 67 stopniowej skali markerów. Badanie to potwierdziło więc dość odległe pokrewieństwo „papierowe". I tak śledząc markery [DYS#] poszczególnych testów znajdujemy różnice pomiędzy osobami: 

Efektem tego testu jest wynik wskazujący na wygaśnięcie w którymś z pokoleń osoby B męskiego chromosomu Y. Tak, więc patrząc na przypadek osoby B linia reprezentowana przez niego nie powinna przynależeć do rodziny. Źródła pisane i rodzinna tradycja mówi jednak co innego i przypisuje potomka B do rodziny. Gdzie nastąpiła biologiczna zamiana męskiego przodka jest nie do ustalenia bez przebadania DNA kolejno wszystkich przodków osoby kryjącej się pod kodem B-106268, co jest oczywiście niewykonalne.

Zauważyć należy, że gdyby został wykonany test obejmujący jedynie pierwszych 12 markerów to wynik nie informowałby o niezgodności osoby B z pozostałymi. Dopiero rozszerzenie testu ujawniło różnice w kodzie genetycznym.

Tabela do wyliczeń stopnia pokrewieństwa na podstawie stopnia ilości różnych markerów [DYS#] w testowanym kodzie DNA

Dotychczasowe badania genetyczne nie wykazały jednoznacznych różnic w kodzie DNA między warstwą szlachecką, mieszczańską i chłopską. W trakcie porównań zebranego materiału genetycznego znaleziono wspólnych przodków dla wielu dzisiejszych potomków rodzin szlacheckich, mieszczańskich czy chłopskich.